Omuz

Omzumuz vücudumuzdaki en esnek (oynak) eklemdir. Kolun gövdeye birleşme yeridir ve kolun öne, yukarı, arkaya ve yana hareket etmesini sağlar. Ancak omzun bu kadar esnek olması kolayca yaralanabilmesine (örneğin çıkıklarına) neden olabilmektedir.

Omuz Ekleminin Yapısı

Omuz eklemi; üç ana ve iki fonksiyonel olmak üzere, toplam beş eklemden oluşur. Bu eklemlerin birbirleriyle uyumlu çalışması, kol için mükemmel bir hareket yeteneği sağlar.

Küçük olan omuz yuvası (Glenoid çukur),  bu omuz yuvasını büyüten kıkırdak bir halkayla (labrum glenoidale) çevrilidir. Bu halkaya Labrum denir. Labruma farklı bağlar da katılır. Bu bağlar omuz ekleminin hareketliliğinden ve stabilitesinden sorumludur.

Bunların dışında omuz, farklı kas grupları tarafından desteklenir. Profesyonelce yapılan bir fizyoterapi, omzun hareketliliğini ve omuz çevresi destek yapılarını olumlu olarak etkileyebilir.

Omuz eklemini saran önemli kas gruplarının tendonlaşmasıyla rotator manşet (Rotator Cuff, döndürücü kılıf) denilen ve omuz başını saran bir kılıf oluşmaktadır. Rotator manşet; asıl omuz eklemini, ekleme komşu diğer omuz kemiklerinden ayırır. Rotator manşetin görevi; herşeyden önce humerus (kol kemiği) başını eklem yuvasında tutmak, kolu yana doğru kaldırmak ve kola rotasyonel (dairesel) hareketler yaptırmaktır.

Omuz rahatsızlıklarının teşhisi için omuz muayenesinin önemi büyüktür.

Bunun dışında teşhisi kesinleştiren radyolojik tetkikler de gereklidir. Örneğin çoğu zaman omuz ağrılarına sebep olan kemiksel sıkışma problemi özel röntgen çekimleriyle net bir şekilde görüntülenir.

Profesyonelce yapılan ultrason muayeneleri de önemli bir rol oynar ki; bununla rotator manşetin farklı yapıları, kolun hareketi sırasında ayrıntılı olarak analiz edilebilir.

Yine günümüzde sıkça kullanılan Manyetik Rezonans (MR) görüntüleme de omuz hastalıklarının teşhisinde çok önemli bir yere sahiptir.

 Omuz Problemleri ve Tedavileri 

Bursit veya Tendon İltihabı: Bursa denilen yağlayıcı keseceğin şişmesi ki bursitis denilir. Omuzun yüksek yüklenme altında hızla uzatılması sırasında sıktır. Bu en sık yüzme, boyama, ağırlık kaldırma gibi tekrarlanan aktivitelerde aşırı yüklenme sonucu oluşur. Spor dışında boya, cam silme gibi aktivitelerde de olabilir. İleri yaşlarda kendiliğinden de gelişebilir. Bu aktiviteler rotator manşetin, omuz çıkıntısı (akromiyon) altında ve omzu köprücük kemiğine bağlayan (AcromioClavicular) eklemin altında sürtünmeye veya ezilmeye neden olur. İlk olarak bu rahatsızlıklar; ağrı bulgularına neden olan hareketleri düzenleyerek ve rehabilitasyon programı uygulanarak tedavi edilebilir.

Rotator manşet tendonlarının şişme- ödem-iltihabı ki tendinit denilir. En sık ani ve yüklenme ile başlanılan sportif aktivitelerde başlar. Buradaki sebep adalelerin henüz bu aktiviteye hazır olmamasıdır.

Tendonlardaki aşınma ve yırtıklar sonrası kireç depolanması ki buna kalsifik tendinit denir.

Belirti ve bulgular Hastalar genellikle ilk belirtileri hatırlamazlar. Genellikle başlangıçta küçük bir ağrı ve adalelerde hafif bir güç kaybı vardır. Omuz hareket kısıtlılığı ve baş üzeri hareketlerde ağrı daha sonra başlar. Bursitis’te orta-ileri derecede ağrı ve hareket kısıtlılığı vardır. Tendinitte ise bazı kesin pozisyonlarda keskin bir ağrı olur. Tekrarlayıcı tendinit atakları rotator manşon yırtığına sebep olabilir.

İmpingement (Sıkışma) Sendromu ve Rotator Manşet Kısmi Yırtıkları: Rotator manşet kısmi yırtıkları; kronik iltihaplar ile akromiyon ve  köprücük kemiğini bağlayan eklem altında gelişen çıkıntılar sonucunda meydana gelir. Ameliyatsız klasik tedavide; omuz hareketlerinin düzenlenmesi, hafif egzersizler ve kortizon enjeksiyonu kullanılır. Ameliyatsız yapılan tedavi yöntemleri hastaların çoğunda başarılıdır ancak tedaviye cevap alınamadığı durumlarda ameliyat da gerekebilir.

40 yaş üzerinde omuz ağrısı sebeplerinin en önemli sebeplerinden biri rotator manşet yırtıklarıdır.  

Rotator manşet, humerus (üst kol) kemiğinin üst ucundaki omuz eklemini yapan baş kısmını çepeçevre saran adale-tendon bir yapıdır. Omuz eklemini yerinde tutar ve omuzun içe-dışa dönüş hareketlerini yaptırır. Omuzda 4 adet rotator kas vardır, supraspinatus, infraspinatur, teres minor, subskapularis.

Rotator manşon yırtığı gençlerde ve sporcularda ani bir harekette oluşan yaralanma ile oluşabileceği gibi, zaman içinde tekrarlayıcı, kolun baş seviyesinin üzerindeki hareketlerde gelişebilir.

Belirti ve bulgular

• Baş üstü hareketlerde daha fazla olmak üzere tekrarlayıcı, devamlı omuz ağrısı.
• Gece ağrısı. Bu ağrı ağrıyan taraf üzerine yatmayı engeller.
• Kas güçsüzlüğü. Özellikle kolu kaldırmaya çalışırken hissedilir.
• Omuz hareketleri sırasında tıkırtılar, klik sesleri gelmesi.
• Omuz hareketlerinde kısıtlılık. Genellikle hastanın sağ kolunda olur.
• Hastalar rahatsızlığın başlamasına sebep olduğunu düşündükleri bir olay tarif ederler.

Risk faktörleri

• Tekrarlayıcı baş üzeri hareketler. Fırlatma sporları, tavan boyama, kartonpiyer işçileri
• Aşırı güç kullanma, düşme gibi
• Yaşlanmaya bağlı dejenerasyon.
• Rotator manşonun bulunduğu aralıkta daralma
• Rotator manşonun akromion denilen çıkıntının altındaki yüzey tarafından zedelenmesi

Tam Rotator Manşet Yırtıkları: Bu yırtıklar da benzer şekilde yukardaki (kısmi yırtıklar) sebeplerle oluşabilir ya da kısmi yırtıkların ilerlemesi şeklinde oluşur. Bazı vakalarda rehabilitasyon ve egzersizlerle tedavi yapılabilirse de çoğu zaman şikayetler devam eder ve ameliyat gerekebilir.

Ameliyatsız Tedavide:

• Dinlenme; yırtık tam değil ve aşırı kullanma sebebiyle gelişmişse yardımcı olabilir.
• İlaç; (ağrı ve ödem giderici ilaçlar) ağrının kontrolünde yardımcıdır.
• Kuvvetlendirme ve germe egzersizleri; fizyoterapinin ana unsurlarından biridir ve yapılması önerilir.
• Kortikosteroid enjeksiyonu; ağrının giderilmesinde yardımcıdır. Fakat çok sık tekrarlanması tendonu zayıflatıp tam yırtığa sebep olabilir.
• Ultrason ; lokal ilaç uygulaması ve derin ısı verme özellikleri sebebiyle iyileşme sürecine yararlıdır. 

Yukarıdaki yöntemlere cevap alınamayan kısmi yırtıklar veya tam yırtıklar için çeşitli cerrahi tedavi seçenekleri vardır. Aşağıda tanımlanan yöntemler modern omuz cerrahisi teknikleridir. Burada hangi tekniğin seçileceğine rotator manşetteki yaralanmanın büyüklüğü, yeri, sebebine bağlı olarak karar verilir. Artroskopik müdahale sırasında omuzdaki tesbit edilen diğer patolojilerinde düzeltilmesi şansı vardır. Artroskopik teknikler ile sıkışmaya yol açan kemiklerin düzeltilmesi/traşlanması, rotator manşetin yırtık kısmının tamiri mümkündür. Gecikmiş vakalarda ve çok büyük yırtıklarda ise mini-açık ameliyatlar da gerekebilmektedir. Hasta ameliyat olsa da olmasa da iyi bir fizyoterapi/rehabilitasyon çok önemlidir.

Artroskopi;

Yaklaşık 1 cm lik kesilerden omuz eklemi ve çevre dokulara ait görüntülerin bir kamera aracılığıyla monitöre aktarılması ve yine mini aletlerle görüntü kullanılarak hastalığın ameliyatının yapılması prensibine dayanır. Omuzda kemik çıkıntılarının kaldırılması adale ve tendondaki küçük yırtıkların tedavisinde tek başına yeterli olabilir.

Mini-açık tamir;

Artroskopi ile birlikte kullanılarak bir kaç santimetrelik küçük kesilerden tam yırtıkların tedavisine imkan verir.

Açık tamir;

Yaralanmanın çok ciddi olduğu vakalarda uygulanır. Burada doku transferi, tendon grefti uygulamaları yapılabilir.

 Cerrahi sonrası rehabilitasyon (fizyoterapi)

Tüm omuz hastalıklarında olduğu gibi rotator manşon yaralanmaları ardından normal fonksiyonlara dönüş zaman alır. Cerrahi tedaviler sonrası bu zaman 6 ay veya daha uzun olabilir. Temel prensip eklem hareketlerini arttırıcı ve adale gücünü geliştirici hareketlerin yapılmasıdır. Rehabilitasyon için size verilecek programı uygulamak nihai sonuçta operasyon kalitesi kadar belirleyicidir. İyi ellerde yapılan cerrahi ve iyi bir fizyoterapi programı sonrası % 90 civarında tatmin edici sonuçlar alınabilmektedir. 

Omuz Çıkığı: Bu durum, humerus(kol kemiği) başının omuz yuvasından çıkmaya zorlandığı zamanlarda oluşur. Ani bir yaralanma veya omuz bağlarının aşırı kullanımı sonucu da oluşabilir. Bazı hastalarda ilk çıkık sonrasında tekrarlayan omuz çıkığına (alışkanlık yapmış omuz çıkığı) dönüşme sözkonusu olabilir. Bu hastalar için ameliyat gereklidir ve ameliyatta tekrar çıkık oluşmaması için yuvanın ön bölümündeki iyileşmesi eksik kalmış labrum yırtığı (Bankart lezyonu) düzeltilerek sağlamlaştırılır. Bankart ameliyatı olarak bilinen bu ameliyat vakanın durumuna göre Artroskopik ya da Açık (3 defadan fazla çıkık, gürbüz bir kapsül olmaması, büyük kemik defektler vs.) ameliyatla yapılabilir.

Köprücük kemiği kırılması: Bu genellikle çocuklarda ve omzunun ya da açık el üzerine düşen hastalarda sık görülen bir durumdur. Bu rahatsızlıkların büyük kısmı omuz breysleri ve askılarla ameliyatsız tedavi edilebilir.

Çok şiddetli oluşan kırıklar, damar sinir yaralanmalarıyla beraber olan kırıklar ve omzu köprücük kemiğine bağlayan eklem ayrılmaları ameliyat gerektirebilir.

Omuz Protezi: Omuz protezi, ağrıyla birlikte omuzda hareket kısıtlılığı olan hastalara önerilir. Kırık parçaları tamir etmenin mümkün olmadığı çok parçalı omuz kırıklarında da protez bazen tek seçenek olmaktadır. Sadece humerus (kol kemiği) başı veya yuva ile beraber tüm omuz için protez takılabilir.