Ayak Bileği

Ayak Bileğinin Anatomisi

Ayak bileğinin eklemi üç kemikten oluşur:

1- Tibia (Kaval Kemiği)

2- Fibula (Kamış Kemiği)

3- Talus (Aşık Kemiği)

Ayak kemikleri, ayak bileği ekleminin etrafında bir kepçe içine oturmuş biçimde dururlar. Bu durum, ayağın aşağı ve yukarı bükülmesine izin verir.

Ayak bileği ekleminin alt kısmında, ayak bileği kemiklerini topuk kemiğine (kalkaneus) bağlayan başka bir eklem de subtalar eklemdir. Eklem, ayağın bir taraftan diğer tarafına sallanmasına olanak verir.

Fibröz dokudan oluşan üç ligament, kemikleri bağlar ve her iki eklemin sabitliğini sağlar.

Ayak bileğinin her iki tarafında, hissettiğiniz yuvarlak çıkıntılar, alt bacağın kemiklerinin en son bitim noktalarıdır. Ayak bileğinin dış kısmında olan çıkıntı (lateral malleol), kamış kemiğinin (fibulanın) parçasıdır; ayak bileğinin iç tarafındaki, daha küçük olan çıkıntı (medial malleol) ise kaval kemiğinin (tibianın) parçasıdır. Kemikler dışında ayak bileğinde değişik bağlar ve tendonlar da bulunmaktadır.

Kırıkları:

Ayak bileği eklemini oluşturan, üç kemikten herhangi birisi, düşme, trafik kazası veya ayak bileğinin diğer travmaların sonucu olarak kırılabilir. Şiddetli bir ayak bileği burkulması, kırık ayak bileğinin belirtilerini gizler, bu nedenle her ayak bileği incinmesinde, ayak bileği, bir doktor tarafından muayene edilmelidir. Ayak bileği kırılması durumunda  aşağıdaki belirtilerden bir ya da birkaçı olabilir:

ü  Çabuk gelişen şiddetli ağrı.

ü  Şişme.

ü  Morarma.

ü  Dokunmakla hassasiyet.

ü  Üzerine basamama.

ü  Kırıkla beraber, dislokasyonda (kemiğin yerinden çıkması) varsa, ayak bileğinde şekil bozukluğu.

Kırıklarla beraber bağlar da yaralanabilir. Doktorunuz, kırığın kesin teşhisi ve tam yerleşimini bulmak için, röntgen filmlerinizi isteyecektir. Bazen bilgisayarlı tomografi veya sintigrafik görüntüleme de (kemik taraması) gerekebilir.

Tedavi ve Rehabilitasyon

Eğer kırık stabilse (ligament hasarı veya eklem ölümü yoksa), Kırık, uzun ya da kısa bacak alçısı veya cihazlar (“brace” breys) ile tedavi edilebilir. Başlangıçta, uzun bacak alçısı daha sonra değiştirilebilen kısa bacak yürüme alçısı uygulanabilir. Genelde, kırık ayak bileğinin iyileşmesi altı hafta sürer ancak kırık öncesi seviyede mücadele sporları yapmaya dönmeniz aylar alabilir. Doktorunuz, muhtemelen iyileşme süresince, iyileşmenin durumundan emin olmak için röntgenlerinizi isteyecektir.

Eğer bağlar da yırtılmışsa veya kırık parçalar, eklemi rahatsız edecek bir şekildeyse, kemiklerin düzgün bir şekilde iyileşmesi için kemikleri birleştiren bir ameliyat gerekebilir. Ameliyatta, kemikleri yerinde tutmak için, plak, metal veya absorbe edilebilen (emilebilen) vidalar, teller veya gerilim bantları kullanılabilir. Genelde, nadir olarak görülen bir takım komplikasyon ve bir takım riskler, diyabetik hastalar ve sigara içenlerde daha sık görülmektedir. Hareket genişliği egzersizleri daha sonra hareket kısıtlılığı kalmaması açısından önemlidir. Kırık kaynayana kadar ayağın üzerine yük bindirmemek (basmamak) kırığın yerinden oynamaması açısından gereklidir, bu konuda gereken özeni göstermek çok önemlidir.

Ayak bileği kırığı büyüme çağı tamamlanmamış çocuklarda olduğunda, en az iki yıl süreyle, düzenli olarak, şekil bozukluğu-eğrilik veya bacak uzunluk farkı yönünden ve büyümenin düzgün ilerleyip ilerlemediğinden emin olmak için kontrol edilmelidir.

TALUS KIRIĞI

Talus, topuk kemiği (kalkaneus) ile alt bacağın iki büyük kemiği olan tibia ve fibula arasında yer alan küçük bir kemiktir. Bu kemiğin garip bir biçimde kamburlaşmış bir şekli vardır ve biraz kaplumbağaya benzer. Bacak kemikleri (tibia ve fibula), talusun tepesinde ata biner gibi oturur ve kemiğin bütün kenarlarının etrafını sararak ayak bileği eklemini oluştururlar. Talusun ayak kemikleri ile karşılaştığı yerde düz olmayan yerlerde yürümede çok önemli olan subtalar eklemi oluşturur. Talus, ayak, bacak ve vücut arasında, ağırlık ve basınç güçlerini, ayak bileği ekleminin ortasına transferinde, yardımcı olan çok önemli bir bağlayıcıdır.

Çoğu talus yaralanmaları motorlu araç kazaları ile olsa da yüksekten düşme de talus kırğına yol açabilir. Bu yaralanmalar sıklıkla, alt bacak yaralanmalarıyla birliktedir. Talar kırıklardaki artış, snowboard yapanların ayak bileği yaralanmalarını önlemek için yeteri kadar sert olmayan yumuşak botlar giymelerinden kaynaklanmaktadır.

Talar kırıklarda en çok görülen belirtiler:

• Akut ağrı
• Ağırlık taşımada güçsüzlük
• Önemli miktarda şişme ve hassasiyet

Açık (deriden dışarıya çıkan) talar kırıklarda  enfeksiyon riski artar. Snowboard yaralanmalarında, ayak bileğinin burkulmasıyla oluşan, ayak bileğinin dış tarafının hassasiyeti ve aşırı morarmasından ötürü yanlışlıkla talar kırıklarla karıştırılabilir.

Teşhis

Yaralanmanın nasıl olduğunu teşhiste önemlidir. Ayak ve ayak bileğinin röntgen grafileri de teşhisi genelde kesinleştirir. Bazı vakalarda rontgen grafileri kırığı göstermekte yeterli olamaz. Bu yüzden bilgisayarlı tomografi (BT) çekilmesine ihtiyaç olabilir.

Tedavi

Acil İlk Yardım Tedavisi

Talus kırığında; ayak parmağından, dize kadar ayak ve bacağın etrafını saran bir atel uygulanır. Ayak, kalp seviyesinin üzerinde olacak şekilde kaldırılır ve 2 saatte bir 20 dakika süreyle buz uygulanır. Ayağa yük bindirilmez.

Kırık kemiklerin yer değiştirmediği (ayrılmamış) nadir rastlanan talus kırıklarında ameliyatsız tedavi tercih edilebilir. Kırığınızın tedavisi için, altı ile sekiz hafta süreyle ayak dize kadar tam alçıya alınır. Bu süre içerisinde, ayak üzerine hiç yük bindirilmemelidir (ayağınızın üzerine basmamalısınız). Daha sonra hareketlerin tekrar kazanılabilmesi ve ayağınızla ayak bileğinizin kuvvetlenmesi için bazı egzersizler başlanmalıdır. Çoğu talus kırıkları, komplikasyonları en aza indirgemek için ameliyat gerektirir. Ameliyatla, kırık ve ayrılmış kemikler orijinal yerlerine yerleştirilerek ve parçaları bir arada tutabilmek için metal vidalar kullanılabilir. Eğer kemikten ufak parçalar ayrılmışsa bu kopan parçaların çıkartılması ve eklemin yapısal bütünlüğünün yeniden eski haline getirilmesi için kemik greftlerinin kullanımı da gerekebilir.

Ameliyattan sonra, ayak altı ile sekiz haftalık bir süre için alçıya alınır ve üç ayın sonuna kadar ayağa yük bindirilmez. Kemikler iyileşmeye başlayınca, kemiği besleyen kan dolaşımını değerlendirmek için Manyetik Rezonans (MR) istenebilir. Bazen kan dolaşımı bozulmasına bağlı kemik dokusu ölebilir ve Avasküler Nekroz veya Osteonekroz diye tanımlanan durum ortaya çıkabilir. Bu durum kemiğin kollapsına (çökmesine) neden olur. Kemiğin iyileşmesi düzgün olsa bile, zaman içinde kireçlenme gelişebilir. Bazen de kemiğin üzerini kaplayan kıkırdak tahrip olmuş olabilir ve buna bağlı anormal sürtünme ve ağrılar ve eklem sertlikleri gelişebilir. Kireçlenmelerin (osteoartrit) tedavileri; aktivite ayarlanması, ayak bileği-ayak cihaz destekleri (ortez), eklem kaynaşması (artrodez ya da eklem dondurulması, hareketsizleştirme), kemik greftleme ve ayak bileği eklemini değiştirmeyi (ayak bileği protezi) içerir.

Ayak Burkulmaları

Ayak bileği ekleminde iç ve dış yan bağlar mevcuttur. Bu bağlar sık olarak zorlanmalara maruz kalır. Çünkü ayak bileği eklemi çok fazla hareket esnekliği olan bir eklem değildir. Zorlamalara karşı hassas bir yapısı vardır.

Ayak bileği burkulması sonrası ayak bileğinde;

ü  Ağrı

ü  Şişme

ü  Birkaç gün içinde morarma

ü  Dokununca hassasiyet

ü  Basarken ağrı ve üzerine basamama

Bu belirtilerden herhangi biri varsa, şiddetli olmasa bile mutlaka doktora başvurun.

Ayak bileği yaralanmalarının büyük kısmı iyi bir muayeneye basit bir röntgen eklenmesi ile yeterli derecede değerlendirilebilir. Nadir de olsa Bilgisayarlı Tomografi (BT) veya Manyetik Rezonans (MR) gerekebilir.

Tedavi ve Rehabilitasyon

En sık görülen yaralanma dış bağ yırtılmalarıdır. Çok hafif olanları (grade I) sadece bandaj buztatbiki ve ilaçlarla tedavi edilirler. Ancak ileri düzeydekiler (grade 2 ya da 3) olanlarda ise değişik derecelerde breysler (ayak bileklikleri gibi) desteklere ihtiyaç duyulur. Hatta bazılarında ameliyat da gerekli olabilir. Yeterli rehabilite edilmeyen ve yeterince tedavi edilmeyen burkulmalar, tekrarlayan burkulmalar şeklinde alışkanlık yapıp, daha sonra daha ciddi durumlara dönüşebilmektedir (aşındırıcı bir hareket gelişir ve kısa süre [1-3 yıl] içinde ciddi kireçlenmeler).

İç bağlar nadiren yırtılır ve büyük kısmına cerrahi müdahale gerekir. Aksi halde bağ iyileşmez ve dış bağ yırtıklarına benzer biçimde aşındırıcı bir hareket gelişip ciddi kireçlenmelerle sonuçlanabilir.

Fibulanın ayak bileği ekleminin dış kısmındaki bölümüne dış malleol denir. Dış malleol kırıklar tek başına ve kaymamış ise 6 hafta süren bir alçı yeterlidir. Dış malleol kırıkları iç bağ yırtığı ile birlikteyse genelde yaralanma anında bir çıkık da oluşmuştur. Çekilen filmlerde çıkık yerine oturmuş olarak görülse bile operasyon mutlaka gerekir.

Tibianın eklemin iç desteğini oluşturan kemik çıkıntısına iç malleol denir. Buranın kırıklarının büyük çoğunluğu ameliyat gerektirir. Zira bu kırıklarda kırık hattına yumuşak dokular negatif basınç nedeniyle girdiğinden kaynamaya engel olur.

Zamanında tedavi edilmeyen bağ yaralanmalarına ait problemlerde rekonstriksiyon (yeniden bağ oluşturma) ameliyatları gerekebilir.